9 juli 2025, de volgende dag, op de terugweg.
(Aansluitend bij de tentoonstelling “Corps et âmes”, Parijs, Pineault collectie, juli 2025.
Ik denk aan het leven
Ik denk aan de dood
“I was dreaming,” zingt het lied, maar ik droom nooit.
Daarom schilderde ik intenser.
En daarom leef ik nu zo intens.
“Ooit was ik jonge man en jonge vrouw, struik en vogel, en stomme vis uit de zee…” … en zwart en wit, … alles is mogelijk en mooi.
Fragment 117, Empedokles, 5e eeuw v.Chr., uit de tentoonstelling in Mac Val, juli 2025, die we al samen met Kate/Kae Tempest hadden gezien, de Ierse trans* dichteres, die we toen niet genoeg geloofden, hoewel daarin juist die mogelijkheid van intensiteit ligt.

Vanaf vandaag noem ik mezelf Sama, wat “klein bloemetje” betekent in het Palestijns, in deze woestijn. Samama: de nabijheid van de namen toont de nabijheid van de volkeren, die zich toch al eeuwenlang bestrijden. Ik wil niet langer voor de agressor worden aangezien en verantwoording moeten afleggen over het beleid van Israël. En ik wil de universaliteit van mijn naam behouden, Enrique. Want het is natuurlijk een verrijking om veelzijdig te zijn, van meerdere afkomst. Sama is de enige Palestijnse DJ, een heel jong Arabisch meisje, een beetje zoals mijn dochter. We zagen haar in Nantes en hoorden dat ze was opgepakt, opgesloten. Klein bloemetje dat groeit in de woestijn. Nu moet ik mijn artiestennaam kiezen, die een nieuwe geboorte symboliseert.

​

En ik zie in Mac Val in Vitry-sur-Seine, aan de pols van de hedendaagse kunst, een Arabische kunstenaar uit Marokko, Najia Mehadji, een centrale figuur in de hedendaagse kunst, die enorme bloemen schildert, rozen of klaprozen in monumentale grootte, en bij “on est bien peu de choses, (…) c’est mon ami la rose qui me l’a dit ce matin…” van Ronsard denk ik aan de gedroogde klaprozen die je in je telefoon bewaarde, die alleen maar wachten om meer ruimte in te nemen. Ja, het is mogelijk dit te doen en te zeggen, de wereld is niet ver weg, we maken er deel van uit en mogen zo denken.

Ik ben ook het neutrale meisje, zo mooi.

“Wat doen daarna?
na
na
de grot van Lascaux
na de Grieken, de Italiaanse renaissance met Botticelli, Michelangelo,...
Wat doen na de zelfportretten van Cindy Sherman, die vrouwen in alle hen toegeschreven rollen toont?

Wat doen na de performance over het vrouwelijke lichaam en pijn van Marina Abramović?

Julia Kristeva: “Alles is mogelijk in kunst, dat wil zeggen de verscheidenheid aan mogelijke sublimaties…”
Het is de zoektocht naar iets meer, de zoektocht naar het uitbeelden van de mens!
En zelfs dat wat we innerlijk vinden!

Het was toeval, onbewust.

Ik vond deze ogen, deze gezichten en toen deze lichamen,
die de mijne zijn,
die de onze zijn,
jullie zullen het zien…

Ik zal een tekst lezen die de toegang tot mijn werk vergemakkelijkt: geschreven met citaten van deskundigen over mijn werk:
“Het is een nieuwe poging van een nieuwe kunstenaar om de mens te bereiken!” Mijn figuren, zoals Marie Hémery, psychologe, zag, zijn “de innerlijke kinderen die zich openbaren, zich overwinnen, ons raken met rauwe expressie van diepe emoties. Het onbewuste zou deze indruk zijn, de grondstructuur van identiteitsvorming. Daarom drukken ze zich uit in zwart-wit.” Marie Hémery,
en ik voeg toe: Ze komen uit de kindertijd, het dierenrijk... Ze zijn hier, tegenover de dood, vrij en vrolijk...
Hier de volledige quote van Marie Hémery:
“Mijn brein denkt constant aan het zwart-wit van Enrique’s werk. Zoals een koolpapier of de ontwikkeling van een film. Het onbewuste is die indruk van een netwerk, de grondstructuur van mijn identiteitsvorming. Daarom drukt het zich uit in zwart-wit... de inkleuring is slechts bewustzijn.”

Er is ook Jannick Calvez, journaliste van het magazine Art Images, die mijn werk beschreef tijdens de tentoonstelling “Imprudent” in Brest. Zij grijpt de woorden van Yves Bonnefoy over Alberto Giacometti aan. Giacometti probeerde elke avond het gezicht van zijn broer te tekenen, vond ze niet goed genoeg en vernietigde ze ’s ochtends. Alleen enkelen redde zijn vrouw van vernietiging. Ze zijn simpelweg prachtig…

Jannick Calvez zegt: “Enrique Samama behandelt het artistieke scheppingsproces als een bevrijdende en chaotische ervaring, waarbij hij de controle loslaat om rauwe en ontregelende emoties te laten opkomen. Tot uitputting toe. Het is een fascinerende verkenning van de menselijke psyche, getekend door universele verlangens en angsten.” “Het is een intuïtie die rechtstreeks op het raadsel afgaat om daaruit evidentie te maken, rechtstreeks op dat wat vernietigt en angst aanjaagt, om daaruit iets gemeenschappelijks te maken.”

Als ik werk, 8 tot 10 uur achter elkaar, op tientallen vellen, probeer ik de controle te verliezen en aan de rand van het bewustzijn te schilderen. De volgende dag kijk ik ernaar en als het niet goed is, voeg ik vlekken toe. Zo gaat het door, tot alles er is.

Voor mij is het de zoektocht naar liefde, ook al zit ik gevangen, de bevrijding via schilderkunst. Deze figuren verzetten zich, rebelleren, steken de tong uit, dansen... alles durven, en zelfs de schilderkunst tonen, zelfs vertrouwen hebben! Want we hebben raakvlakken (geslachtsproblemen, religie, ras, maatschappij...), ik denk dat deze beelden kunnen helpen, we zijn verschillend, maar in de essentiële levensvragen zijn we gelijk. Ook voor jullie...

Ik hoop dat jullie kijken en iets nieuws zien. Bijvoorbeeld bij de Duitse kunstenaar die ik ontmoette bij een wedstrijd in Milaan. Ik zei haar in het begin dat ik geen Duits sprak, en Maryse zei dat ik Engels moest spreken. Ik koos ervoor mijn tekst in het Engels te lezen, omdat ze haar bril niet bij zich had en niet kon lezen. Ik las haar een zin voor en vroeg: “You understand?”
Omdat ik het gevoel had dat mijn Engels slecht was, antwoordde ze: “I understands!” En zo las ik verder in de tekst. Zij, die danst met een paraplu en foto’s maakt die ze afdrukt op plexiglasplaten. Aan het eind zei ze met een brede glimlach: “We are differents but we are the sames” – we zijn verschillend, maar we zijn hetzelfde!

Ik wilde jullie ook vertellen over intensiteit en Antonin Artaud, kunstenaar, schrijver, dichter en tekenaar, die ook “Van Gogh, de zelfmoordenaar van de maatschappij” schreef.

Ik had direct op de muur geschreven, waarop ik in mijn atelier schilder: Waar is de confrontatie? En eronder schreef ik eerst ARTAUD, en dat leidde me tot het idee: “Attack the paper!” Later voegde ik toe: “To reach softness.” Ik had ook Bacon, Velickovic, Arnulf Rainer geschreven, maar die weer verwijderd.

En die zachtheid heb je opgemerkt, jij die kijkt, jullie, mijn volgers, en jij die voor de bescherming van kinderen werkt…

Artaud blijft geschreven, want hij is een onoverkomelijke grens: hij is kunstenaar en gek in een inrichting, als hij exorcismes doet, waarbij hij de duivel en zijn Christus-lichaam vermengt. Maar het is een intensiteit, hij overschrijdt de grens waar hij in waanzin loopt.

En ik neem die gekke intensiteit om het papier aan te vallen, om met schilderkunst naar de grens te gaan. Bruut en zacht tegelijk. Het papier aanvallen om de zachtheid te bereiken.
Ik durf hem aan te spreken,... maar als je wilt kun je dichterbij komen en zien wie jij bent en wie dat is. De ontmoeting kan uitblijven bij hen die te snel iets zoeken. De figuur van het papier nodigt de ander uit om te stoppen, te kijken, zich af te vragen, te delen en iets positiefs in zichzelf, in zijn handelingen, in de ontmoetingen met de ander naar boven te brengen... en zich te realiseren waar men staat.

Tot slot lees ik een van mijn teksten: Tussen (in de zin van binnenkomen, en in de zin van tussen twee of meer dingen)
tussen
tussen mensen
tussen dieren
tussen kindheden

tussen Gaza en Israël, tussen Oekraïne en Rusland, tussen Iran en Irak, tussen China en India...

van alle kanten, elke dag

van alle kanten, elke dag
tussen jou en mij

tussen het Monsterlijke en de Schoonheid
tussen te scherpe tegenstellingen
tussen zachtheid en geweld
tussen overlevingsinstincten
van alle kanten
tussen het te vreemde

tussen bewustzijn en onbewustzijn

tussen
tussen mijn vrienden van alle genders
tussen
tussen ons dierlijke aandeel
en de natuur

die angsten komen van ver, van angst voor de dood, voor het verval

mijn grenzen overschrijden
om niet meer niets te doen

tussen mijn tentoonstelling in Montaigne’s land over de mens (“Elke mens draagt de hele vorm van de menselijke conditie in zich.”) 2008...
en die, die we in augustus 2024 zagen in het CAPC museum voor hedendaagse kunst in Bordeaux met Hélène Cixous, die dit oppakt, ook met haar voorstelling van spoken.

Het is het overlevingsinstinct, ik heb niets te verliezen, ik kan alles winnen in de uitwisseling met anderen. Een volger zag in een figuur een gezamenlijke geboorte.

Julia Kristeva: “Alles is mogelijke kunst, dat wil zeggen de verscheidenheid aan mogelijke sublimaties…”

Einde van de performance.